Διλήμματα

Στόχοι: λήψη αποφάσεων, κριτική σκέψη, ηθική ανάπτυξη, έκφραση, κοινωνική ευθύνη.

Χώρος: εσωτερικός ή εξωτερικός.

Υλικά: φωτοτυπίες.

__________________________________________

              Τα ηθικά διλήμματα είναι καταστάσεις κατά τις οποίες υπάρχει ανάγκη επιλογής μεταξύ δύο αντίθετων προτάσεων/λύσεων, οι οποίες έχουν τα ανάλογα επώδυνα αποτελέσματα. 
Τα διλήμματα χρησιμοποιούνται για θέματα ηθικών αξιών, τα οποία έχουν διλημματική φύση και προτείνονται, γιατί βοηθούν τους μαθητές να συσχετίσουν τις απόψεις τους με τις απόψεις άλλων, να αναγνωρίσουν τις παραδοχές τους, να συνειδητοποιήσουν τις συνεπαγωγές και να στηρίξουν με λογικά επιχειρήματα τις απόψεις τους. 
Η σύνθεση ενός τέτοιου διλήμματος δεν είναι εύκολη υπόθεση. 
Πρέπει να παρουσιάζει μια κατάσταση για την οποία οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να αναρωτηθούν και να αποφασίσουν τι είναι σωστό και τι είναι λάθος και να πάρουν μόνοι τους την κρίσιμη απόφαση. Η απόφαση/λύση, που φαίνεται καλύτερη, θα πρέπει να έχει για κάποιους αντίθετα αποτελέσματα, ενώ η κατάσταση μπορεί να οδηγεί σε αποφάσεις που είναι οριακές ή καταπατούν τις κανόνες. Κάποια τέτοια διλήμματα συνέθεσαν ειδικοί και μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσια, αν εξυπηρετούν το μάθημα.

     Δημιουργούνται μαθητές 4-6 μαθητών και δίνεται σε αυτούς φωτοτυπημένη η ιστορία ενός διλήμματος. Τους δίνεται χρόνος 15 λεπτών για να συζητήσουν και να καταλήξουν ομαδικά σε μια συνειδητή απόφαση. Γίνεται συζήτηση και σε αυτή ο εκπαιδευτικός θέτει ερωτήματα, που οδηγούν  σε αναστοχασμό:  1) η απόφαση σας επηρεάζει άλλους ανθρώπους, ποιους, 2) η απόφαση σας παραβαίνει κάποιους κανόνες ή νόμους, 3) μπορείτε να μοιραστείτε την απόφαση σας με την οικογένεια σας, τους φίλους σας ή τους δασκάλους, 4) η απόφαση σας αντιμετωπίζει το πρόβλημα ή απλά το καλύπτει, 5) αν εσείς ήσασταν πρωταγωνιστής της ιστορίας θα πράττατε όσα αποφασίσατε, 6) η απόφαση σας σέβεται τις αξίες, τα πιστεύω, την ελευθερία, τα δικαιώματα των άλλων, 7) υπάρχουν κάποιες μελλοντικές συνέπειες από την απόφαση σας, για ποιους;

Κατόπιν δίνεται πέντε λεπτά χρόνος να ξανασκεφτούν την απόφαση τους. Κλείνοντας γίνεται συζήτηση αν άλλαξε η απόφαση τους και γιατί και παρέχεται, στο τέλος, ένα λεπτό περισυλλογής για να σκεφτούν πόσες διαφορετικές απόψεις υπάρχουν για ένα θέμα και πως οι πράξεις του καθενός έχουν επιπτώσεις και στη ζωή των άλλων.

Απόσπασμα από το βιβλίο του συναδέλφου Μάριου Κουκουνάρα - Λιάγκη

Παραδείγματα

1ο Παράδειγμα

         Σε μια πόλη της Ελλάδας μια γυναίκα είναι ετοιμοθάνατη από καρκίνο.  Υπάρχει ένα φάρμακο που μπορεί να την σώσει, αλλά είναι πολύ ακριβό.

Το φάρμακο αυτό το έχει ανακαλύψει κάποιος φαρμακοποιός ο οποίος ζει στην ίδια πόλη και το πουλάει πολύ ακριβά. Η διαδικασία παρασκευής του φαρμάκου κοστίζει 3000 €, αλλά ο φαρμακοποιός μια δόση φαρμάκου την πουλάει 30.000 €, δηλαδή 10 φορές περισσότερο από το κόστος παραγωγής του. Πιστεύει πως είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να γίνει πλούσιος.

Ο σύζυγος της άρρωστης γυναίκας, ο Δημήτρης, έτρεξε σε όλους τους συγγενείς, φίλους και γνωστούς του και τους παρακάλεσε να του δανείσουν χρήματα και προσπάθησε να πάρει δάνειο από τράπεζα, αλλά δεν τα κατάφερε.

Κατόρθωσε να μαζέψει μόνο 15.000 €.

'Έτρεξε λοιπόν στο φαρμακοποιό και του ανέφερε πως η γυναίκα του είναι σε κρίσιμη κατάσταση και ότι θα την χάσει αν δεν της δώσει το φάρμακο εγκαίρως. Τον παρακάλεσε λοιπόν αν μπορεί να του πουλήσει το φάρμακο φθηνότερα ΄η τουλάχιστον να του κάνει κάποια πίστωση.

Η απάντηση του φαρμακοποιού ήταν κατηγορηματική :  "Οχι, εγώ ανακάλυψα το φάρμακο και σκοπεύω να κερδίσω πολλά χρήματα απ αυτό".

Ο Δημήτρης, απελπισμένος πια, άρχισε να σκέφτεται πως να διαρρήξει το φαρμακείο και να κλέψει το φάρμακο για να σώσει την ζωή της συζύγου του.

Πρέπει ο Δημήτρης να κλέψει το φάρμακο;

1	Ο Δημήτρης δεν πρέπει να κλέψει το φάρμακο γιατί η κλοπή είναι μια πράξη ενάντια στο νόμο. Ο Δημήτρης θα είναι εγκληματίας και θα πάει φυλακή.
2	Πρέπει να το κλέψει γιατί με αυτόν τον τρόπο δεν θα χάσει τη γυναίκα του.
3	Δεν πρέπει να το κλέψει γιατί ο φαρμακοποιός έχει δίκιο, γι’ αυτό άλλωστε έχει το φαρμακείο για να κερδίζει χρήματα.
4	Είναι καθήκον του Δημήτρη να κλέψει το φάρμακο. Δεν μπορεί όμως να παραβιάζει τους νόμους. Πρέπει να τιμωρηθεί για την πράξη του αυτή.
5	Δεν είναι εντελώς άδικο να κλέψει το φάρμακο, αλλά ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
6	Πρέπει να κλέψει το φάρμακο, γιατί το δικαίωμα για ζωή είναι θεμελιώδης ηθική αξία που βρίσκεται υπεράνω του νόμου, άλλωστε η αξία της ζωής είναι ανώτερη από την αξία της ιδιοκτησίας.
7	Δεν πρέπει να κλέψει το φάρμακο, για να μην αφήσει κακές εντυπώσεις  στην κοινωνία που ζει, και να δείξει σε όλους πόσο έντιμος άνθρωπος είναι.

2ο Παράδειγμα

     Ο πατέρας του Γιώργου, του είχε υποσχεθεί ότι αν μάζευε ο ίδιος από το χαρτζιλίκι του τα 50 €, που χρειαζόταν για το εισιτήριό του, θα τον άφηνε να πάει εκδρομή με τους συμμαθητές του.

Αργότερα όμως ο πατέρας χρειάστηκε τα χρήματα και τα ζήτησε από το παιδί.

Ο Γιώργος του είπε ψέματα, ότι είχε μόνο 20 €, ενώ είχε μαζέψει 60 €.

Έδωσε στον πατέρα του τα 20 € και τα άλλα τα κράτησε για τον εαυτό του.

Μια μέρα ο Γιώργος το είπε στον μικρότερο αδελφό του, τον Γιάννη.

Πιστεύετε ότι ο Γιάννης θα πρέπει να αποκαλύψει στον πατέρα του αυτό που έκανε ο αδελφός του;

1	Πρέπει να αποκαλύψει το ψέμα του αδελφού του, γιατί αν μάθει ο πατέρας του ότι το ήξερε θα τον τιμωρήσει.
2	Δεν πρέπει να το πει, γιατί ο μεγαλύτερος αδελφός του θα τον τιμωρήσει.
3	Δεν πρέπει να το αποκαλύψει, γιατί δεν είναι τίμιο να προδώσει την εμπιστοσύνη που του έχει ο αδελφός του.
4	Πρέπει να το πει, διότι είναι πιο σημαντικό να λέει κανείς την αλήθεια, παρά να κάνει αυτό που αρέσει στους άλλους.
5	Δεν πρέπει να το πει, γιατί θα χαρακτηριστεί «καρφί» και θα τον απορρίψουν οι φίλοι του.

Απόσπασμα από την μεταπτυχιακή εργασία του Θεολόγου Καραμαλάκη Μανώλη του Γεωργίου: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΣΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ